La démarche de Kaia’tanoron

Pipe à effigie d’oiseau iroquoienne

Je savais avec quel animal je voulais travailler avant même d’entrer dans les réserves. J’avais visité la Galerie des Premiers Peuples à de nombreuses reprises et la présentation des pipes me déplaisait. Leur importance politique et leur côté artistique étaient passés sous silence. Elles étaient réduites à des tessons de poterie. Je voulais en connaître davantage sur les pipes à effigie et sensibiliser le public à leur importance.

J’adore les oiseaux et j’en ai d’ailleurs. Je suis époustouflée par le savoir-faire du sculpteur, qui a réussi à exprimer l’essence de l’oiseau.

Je voulais apprendre à connaître cet objet et sa matière sous tous ses angles.

Awe Naadowe opwaagan gaa-ozhikonind aabadizi ji-gaganoonindwaa gaye ji-waabamindwaa manidoog ajina. Gaye gi-wii-gaganoonindiwaad bebakaan gaa-onji-dibendaagoziwaad Anishinaabeg gaye Naadoweg, gii-zagaswe’idiwag, asemaan e-gii-aabaji’aawaad amii aaniish eta ge-izhi-odisigod Debenjiged Anishinaabe obagosendamowin, gaye ji-onji-izhi-minowiijiindiwaad awiyag. Amii ezhi-gikenjigaadeg noongom gii-ishkwaa-nanaandogikenjigeng igi Naadoweg gii-ozhitoowaad omaawaji’idiwiniwaa. Owe dash ozhikojigan omaa – bineshii gaa-ozhikonind, gaa-gii-ozhikonaad awegwen 200 niizhwaak 300 niswaak maagizhaa 400 niiwaak daso-biboon aazha, o-gii-ozhikonaawaan ezhinaagozinid ezhawiingwenid gaye e-opimetigwaanetaad bangii, daabishkoo ajina eta ji-naagozid gemaa ji-gaagige-naagozid.

Amii gaa-izhi-mikamowaad ganabach gii-nanaandogikenjigaadeg gii-maajiseg owe gii-oshki-ozhikonind opwaagan biinish dash gii-bookonind gii-ishkwaa-giizhitood odanokiiwin. Noongom dash Twitter gaa-izhinikaadeg aabadan naasaab ji-izhichigemagak gaa-gii-izhichiged opwaagan mewinzha. Bineshiing izhinaagwan owe, amii dash naasaab gaa-naagwak gaye gaa-naagwasinog (mamaandaawaabikong onji) eyaamagak ji-gaganoonindwaa awiyag gaye ji-gashkichigaadeg ji-aanjichigaadeg gegoo.

Noongom Anishinaabeg odaabajitoonaawaa iwe mamaandaawaabikong gaa-onjiseg giigidowin. Amii ezhi-gashkitoowaad ji-aanjitoowaad gaa-andawendamowaad ji-aanjisenig, gaye ji-gaganoonindiwaad. Igiwe wiin zhaaganaashag gaa-niigaaniziwaad o-maji-aabajitoonaawaa aanind iwe dinookaan giigidowin.

Aaniin ge-izhi-aabajichaadeg owe oshki-aabajichigan ani-akiiwang, gaye wegonen ge-mikamowaad ge-ani-bimaadiziwaad gaa-gii-izhichigeying?

Wakaterièn:tarahkwe’ oh nahò:ten kahská:nekskwe’ aontió’ten’ ohén:ton tsi niió:re ia’katáweia’te’ tsi ionteweien’tónhkhwa’. É:so ieioiénhton iewakkwáthon tsi thotí:nakte’ ne ronnonkwehón:we, tánon’ tewaka’nikonhrhá:rahkwe’ tsi ní:ioht tsi tkanennawen’tahrónnion. Iah káneka tekahiá:tonhkwe’ oh nahò:ten ioterihón:tahkwe’ tóka’ ni’ oh nahò:ten kén:ton. Énhsehrek tóka’ shí:ken kwah nek ne teiohrì:seron kahrónnion. Wa’tewakatonhóntsohse’ aonkwaterièn:tara’ne’ tánon’ akhehroriánion’ oh nontié:ren tsi iorihowá:nen ne kanennawen’shòn:’a.

Khenòn:we’s ne otsi’ten’okòn:’a tánon’ wakenáhskwaien. Wakenehrakò:’on tsi niió:re tsi ieweién:tehkwe’ ne kí:ken o’tá:ra iakoió’tens. Kwah enhskwé:ni’ ahsáttoke’ tsi niionhnhò:ten ne otsi’tèn:’a.

Wa’tewakatonhóntsohse’ ne kwah tekén: aktsi’tenhseraientéhrha’ne’.

ᓂᑭ ᑭᐢᑫᓂᑌᐣ ᐊᐌᓇ ᐁᐎ ᐎᒉ ᐊᐸᑎᓯᒪᐠ ᑄᒧᔐ ᑲᑎ ᐱᑐᑫᔭᐸᐣ ᐱᒉ ᐊᑐᐢᑫᐎᑲᒥᑯᐦᐠ᙮ ᓂᑭ ᒪᐗᐱᐢᑌᐣ ᐅᐡᑲᐨ ᐌᐢᑲᒋ ᐃᓂᓂᐗᐠ ᑲᐃᔑ ᐗᐸᑎᓀᑫᐎᑲᒥᑯᐦᐠ ᑭᒋ ᒥᐢᒉᑐᐗ ᐁᑯ ᒪᑲ ᓂᑭ ᑯᓱᐗᓯᐣ ᐁ ᐗᐸᑕᒪᐣ ᐃᐡᑄᑲᓇᐠ ᒧᓇ ᑴᔭᐢᐠ ᐁ ᓇᐦᐊᐢᑌᑫ᙮ ᒧᓇ ᑫᑾᐣ ᑲᓂᑫ ᓄᑾᐣ ᑲᑭ ᓂᑲᓂᐢᑌᒥᑲᐠ ᓀᐢᑕ ᒪᑲ ᒧᓇ ᓄᑾᐣ ᑲᑭ ᒥᓄᐗᔑᑕᓄᐗᐠ ᒪᓇ ᐱᑯ ᐊᔑᐡᑭ ᑲᑭ ᐱᑯᐸᓂᐠ ᐃᔑᓇᑾᐣ᙮ ᓂᐎ ᑭᐢᑌᓂᑌᑕᔾ ᐁᑯ ᒪᑲ ᓂᐎ ᑎᐸᒋᒧᑕᔾ ᑲ ᑭᐢᑌᓂᑕᑯᑭᐦᐠ ᐊᓇᐦᐃ ᐃᐡᑄᑲᓇ᙮ ᐁ ᓴᑭᐦᐊᑭᐠ ᐱᓀᔑᔕᐠ ᐁᑯ ᒪᑲ ᓀᐢᑕ ᐯᔭᐠ ᐁ ᑲᓀᓂᒪᐠ, ᓂᒧᐢᑌ ᐗᐸᑌᐣ ᐊᓇ ᐱᓀᔑᐡ ᑲᑭ ᒧᑯᑕᑲᓄᐌᐟ ᐊᐌᓂᑲᐣ ᒬᒋ ᑲᐃᔑᓇᑯᓯᒉ᙮ ᓂᐎ ᑌᐣᑌᐣ ᒋᑭ ᑭᐢᑌᓂᑕᒪᐣ ᐊᓂᒪ ᑕᑯᐨ ᓴᑭᐦᐁᐗᑎᓯᐎᓂᐦᐠ ᑌᑫ᙮

niki kiskênitên awêna êwi wiichê apatisimak pwamoshê kati pitokêyapan pichê atoskêwikamikohk. niki mawapiistên oshkach wêskachi ininiwak kaishi wapatinêkêwikamikohk kichi mishchêtowa êko maka niki kosowasin ê wapataman ishpwakanak mona kwêyask ê nahastêkê. mona kêkwan kanikê nokwan kaki nikanistêmikak nêsta maka mona nokwan kaki minowashitanowak, mana piko ashishki kaki pikopanik ishinakwan. niwi kiskênitêtay êko maka niwi tiipachimotay ka kistênitakokik anahi ishpwakana. Ê sakihakik pinêshishak êko maka nêsta pêyak ê kanênimak, nimoostê wapatên ana pinêshish kaki mookotakanowêt awênikan mwêchi kaishinakosichê. niwi têntên chiki kiskênitaman anima takooch sakihêwatisiwinihk têkê

Le projet de Kaia : Des âmes sœur

La pipe à effigie iroquoienne est un outil qui permet brièvement à la personne qui la fume de communiquer verbalement et autrement avec les mondes physique et métaphysique. Des remèdes sacrés comme le tabac étaient fumées lors des assemblées politiques, offrant des prières au Créateur, afin de faciliter les changements sociaux. Certaines données suggèrent que ces pipes ont joué un rôle important dans la formation de la Confédération iroquoise. L’essence de l’effigie, ici celle de l’oiseau, s’exprime par le savoir-faire du sculpteur. Il y a 200, 300 ou 400 ans, les mains de l’artisan ont su rendre la nature volatile de l’animal, son petit sourire narquois et la très légère inclinaison de la tête, amorçant un dialogue apparemment contradictoire entre l’éphémère et l’éternel. D’après les recherches, la vie d’une pipe à effigie débutait lors de sa création et s’achevait lorsqu’elle était délibérément brisée. De nos jours, Twitter joue un rôle semblable.

Représentées par un oiseau, nos pensées s’expriment dans des espaces physique et métaphysique (Internet) afin de communiquer avec les autres et faire évoluer la société.

Les peuples autochtones dans leur ensemble vivent les changements sociaux par les réseaux sociaux. L’utilisation des plateformes comme Twitter nourrit et stimule les mouvements de résistance tout en renforçant les communautés de l’île de la Tortue. Dans le reste du monde, les chefs d’État utilisent les médias sociaux comme moyens de propagande et menaces de guerres nucléaires.

Tous nos gestes portent à conséquence. Quelle sera à l’avenir la portée des choix que nous faisons aujourd’hui et que restera-t-il de nos décisions pour nos descendants ?

Kanonhsionni’kéha kanén:nawen ión:nis ne ón:kwe tánon’ iónhnhe takenihthá:ren’ tóka’ ni’ ne skátne atónhnhets takenihthá:ren’. Ononhkwa’tsheratokénhti, oien’kwa’ón:we wátston nó:nen rotiiá:ner ronatkenníson, tánon’ nó:nen shonkwaia’tíson iahtshitewahtháhrhahse’. Né: entkáhawe’ ne takaté:ni’ tsi na’tetewaterónnion. Karihwisatshénrion wá:ton tsi kí:ken kanennawen’shòn:’a tónhtka’we’ ne kaia’takehnháhtshera tsi nikarì:wes ronnonnihátiehkwe’ ne Wísk Nikanakerahserá:ke. Kí:ken kanén:nawen otsi’tèn:’a aonón:tsi testiatié:ren. 200 – 300 – 400 niiohserá:ke tsi náhe ronnonkwehón:we shes tho nihoti’nikonhrasnó:re tsi ní:ioht ne kário. Kí:ken otsi’tèn:’a ostón:ha khok ioiéshon tánon’ aonón:tsi ostón:ha khok iokerontá:ton. Nó:nen ki’ enhska’én:ion’ énhsehrek tóka’ aonón:tsi enkakwé:ni’ ne tsi nén:we tánon’ ne ken’ nikarihwésha enkahá:wake’. Karihwatshénrion wá:ton tsi kí:ken kanennawen’shòn:’a konnónhnhehkwe’, ón:kwe wa’éhsa’ (wa’kanákerate’) sok wa’tiè:rihte’ (wa’kénheie’). Ón:wa wenhniserá:te, Twitter ki’ né: ioteríhonte. Otsi’tèn:’a ò:ni’ tewate’nienténhston, ì:’I onkwanonhtonniónhtshera tión:nis tánon’ ietewatenniéhtha’ tsi nón:we iah tetewakwénie’s iaietewaié:na’ (internet nonkwá:ti). Nè:’e entkáhawe’ ne ó:ia ón:kwe taietewahthá:ren’ tánon’ taietewaté:ni’ oh niiohtonhátie’ tsi na’tetewaterónnion.

Akwé:kon ne ronnonkwehón:we a’arà:ke (internet) tewaterihwarenià:tha’ róntstha’, raonerià:ne ronhská:neks ne tahatité:ni’ tsi ní:ioht tsi tiónhnhe. A’arà:ke tewaterihwarenià:tha’, tsi ki’ ní:ioht ne Twitter, iewatahsónterens tsi katátie’ tánon’ tiako’nikonhratihénthos ne ón:kwe aierihwaia’ákhseke’ tánon’ ne sénha aio’shátsteke’ tsi tewanakerénion ne A’nowaráhne. Ákte’ nón:we ne onhontsà:ke, ratikó:ra onó:wen tóka’ ni’ thiaohetstáhkwen tehonterihwarenià:tha’ ne a’arà:ke tánon’ ionkhihteronhkwén:ni ne wattatákwas waterí:io ahonnón:ni’.

Akwé:kon tsi nentewá:iere’ entsonkwatkária’khse’. Oh nahò:ten entkáhawe’ tsi nitewaiéhrha’? Tánon’ tahatikonhsontóntie’ ken enhatirihwatshén:ri’ tsi nahò:ten ia’teionkwarihwaientà:se?

ᓇᓇᑐᐌ ᐃᐢᑄᑲᐣ ᑭᐢᑌ ᐊᐸᑕᐣ, ᐊᐌᓂᑲᐣ ᑲ ᐊᐸᒋᑕᐟ ᐊᓂᒣᓂᐤ ᑲᑭᓄ ᐱᑯ ᑲᑭ ᑐᑕᒼ ᐅᐦᐅ ᐊᐢᑭ ᐅᓇᓱᐌᐎᓇ ᐁᑯ ᒪᑲ ᒪᓂᑐᐗᑎᓯᐎᓇ
nanatowê ispwakan kistê apatan, awênikan ka apachitat animêniw, kakino piko kaki totam oho aski onasowêwina êko maka manitowatisiwina.

ᐅᐦᐅ ᒥᐢᑭᑭ ᑫᑾᓇ ᑭᐢᑌ ᐊᐸᒋᑕᓄᐗᐣ, ᒋᐢᑌᒪᐤ ᓀᐢᑕ ᑭᐢᑌ ᐊᐸᑕᐣ, ᑭᐱᑐᐗᓄᐗᐣ ᒣᑾᐨ ᐁ ᓇᑭᐢᑲᑐᓄᐗᐠ, ᐊᔭᒥᒋᑫᒋᐠ ᐊᐣᑕ ᐱᒉ ᓇᑭᐢᑲᑐᐎᓂᐦᐠ, ᑭᔐᒪᓂᑐ ᐁ ᐯᑕᐠ ᐅᐦᐅ ᐊᔭᒥᒋᑫᐎᓇ ᒣᑾᐨ ᐁ ᓇᑭᐢᑯᑐᓇᓄᐠ, ᐁᑎ ᒥᓄᐸᓂᐠ ᒥᓱᐌ ᑫᑾᓇ ᐊᐣᑕ ᐅᒋ᙮
oho miskiki kêkwana kistê apachitanowan, chistêmaw nêsta kistê apatan, kipitowanowan mêkwach ê nakaskatonowan, ayamichikêchik anta pichê nakiskatowinihk, kishêmanito ê pêtak oho ayamichikêwina mêkwach ê nakiskotonanok, êti minopanik misowê kêkwan anta ochi.

ᑲ ᓇᑐᑭᐢᑫᑕᑭᐠ ᐃᑐᐌᐗᐠ ᐊᓇᐦᐃ ᐃᐢᑄᑲᓇ ᑭᑭᒋ ᑭᐢᑌᑕᑾᓄᐗ ᐅᐡᑲᐨ ᑲ ᑭᒋᑕᓄᐗᐠ ᓇᓇᑐᐌ ᐊᑕᐢᑫᓯᐎᐣ᙮
Ka natokiskêtakik itowêwak Anahi ispwakana kikichi kistêtakonowa oshkach ka kichitanowak nanatowê ataskêsiwin

ᐅᒪ ᑲ ᐃᔑᓇᑾᐠ, ᓂᓇᓇᐣ ᑲᐃᔑ ᑭᓄᐗᐸᑕᒪᐠ, ᐱᓀᓯᐤ ᑭᓄᐗᐸᒪᓇᐣ, ᐁᑯ ᐊᐣᑕ ᐅᔑᒋᐸᓄ ᑲ ᑲᐡᑲᑕᒋᐠ ᐁ ᓄᒋᑕᒋᐠ ᐅᒣᓂᐤ, ᐊᔕᔾ ᐎᔦᐡ 200 – 300- 400 ᐱᐳᓇ ᐅᑕᓇᐠ ᐃᐢᐱᐣ ᑭᔭᐱᐨ ᐅᑕᒋᓂᐗᐤ ᐁ ᑐᑕᑎᐠ ᐁ ᐯᓱᐨ ᐊᐸᒋᐦᐊᒋᐠ ᐅᐦᐅ ᐎᔭᔑᐡ ᒪᓂᑐ ᐱᓀᓯᐤ, – ᐱᔑᔑᑴᓯᐤ ᐁ ᐸᐱᑴᐢᑕᐟ ᒣᑾᐨ ᐊᒋᑎᓇᐠ ᐅᒥᐢᑎᑾᐣ, ᒪᓇ ᐊᔭᒥᐦᐊᐟ ᑲᑭᓄ ᐊᐢᑭᓂᐤ ᐁᑯ ᒪᑲ ᑲᑭᑫ ᒪᓂᑐᐎᐣ᙮
oma ka ishinakwak ninana kaishi kinowapatamak, pinesiw kinowapamanan, eko anta oshichipano kaskatachik ê nochitachik omêniw, ashay wiyêsh 200-300-400- pipona otanak ispin kiyapich otachiniwaw ê totatik ê pêsooch apachihachik wiyashish manito pinêsiw, pishishikwêsiw e papikwêstat mêkwach achitinak omistikwan, mana ayamihat kakikê askiniw êko maka kakikê manitowin.

ᑲ ᓇᑐᑭᐢᑫᓂᑕᑭᐠ ᐃᑐᐌᐗᐠ ᐅᑯ ᐃᐢᑄᑲᓇᐠ ᐅᐱᒪᑎᓯᐎᓄᐗᐤ ᑭ ᐅᔑᐦᐊᑲᓄᐗᐣ ᐁᑯ ᒪᑲ ᐅᐢᒋᑕᐤ ᑭᐱᑯᓇᑲᓄᐗᐣ ᐊᔕᔾ ᒧᓇ ᐁᑭ ᐃᔑᓇᑯᓯᐟ ᐁᑯ ᒪᑲ ᐊᔕᔾ ᒧᓇ ᐁᑭ ᐊᐸᒐᐦᐊᑯᓄᐗᐟ᙮ ᐊᓄᐡ ᑲᐃᔑ ᑭᔑᑲᐟ, ᑙᐟᑕᕐ ᑫᑲᐟ ᐯᔭᑾᐣ ᐊᐸᑕᐣ, ᐱᓀᔑᐡ ᑕᐸᓯᓂᐦᐃᑫᐎᐣ ᐊᐸᒋᑕᓄᐗᐣ, ᑫᑲᐟ ᓀᐢᑕ ᐯᔭᑾᐣ ᑭᒋ ᐊᐸᑕᐣ, (ᐃᐣᑎᕐᓀᐟ) ᐊᔭᐦᐅᐤ ᐊᐸᑕᐣ, ᐊᔭᒥᐦᐃᑐᓇᓄᐠ ᐅᒋ ᐁᑯ ᒪᑲ ᐊᔕᔾ ᐱᑐᐡ ᐊᑎ ᐃᔑᓇᑾᐠ ᐱᒪᑎᓯᐎᐣ᙮
ka natokiskênitakik itowêwak oko ispwakanak pimatisiwinowaw ki oshihakanowan êko maka oschitaw kipikonakanowan ashay mona êki ishinanakosit êko maka ashay êki apachahakonawat. anosh kaishi kashikat, twitar pêyakwan apatan, pinêshish tapasinihikêwin apachitanowan, kêkat nêsta pêyakwan kichi apatan, (internet) ayahaw apatan, aymihitonanok ochi eko maka pitosh ati ishinakak Pimatisiwin.

ᐊᔕᔾ ᐊᑎ ᐱᑐᔑᓇᑾᐣ ᐱᒪᑎᓯᐎᐣ, ᓱᔕᐪ ᒥᑎᔭ ᑌᑫ, ᐁᑯ ᐅᒪ ᐅᒥᑌᐦᐃᓇᓇᐤ ᐃᓂᓂᐗᐠ ᑲᐃᔑ ᑕᔑᑫᒋᐠ᙮
ᐊᐸᒋᑕᓄᐗᐠ ᐅᐦᐅ ᐌᒥᐢᑎᑯᔓ ᑯᓱᐗᐸᒋᑲᐣ ᐃᐣᑎᕐᓀᐟ ᑲ ᐃᒋᑲᑌᐠ, ᑕᐺ ᑕᑎ ᒪᐢᑯᓯᒥᑲᐣ ᐃᓂᓂᐎ ᐱᒪᑎᓯᐎᐣ ᐅᑕ ᐃᓂᓂᐎ ᐊᐢᑭᐦᐠ ᐱᑐᐡ ᐎᓇ ᐎᔦᐡ, ᑭᒋ ᐅᑭᒪᓇᐠ ᒪᒋ ᐊᐸᒋᑕᐗᐠ ᐁᑯ ᒪᑲ ᐁᐎ ᐊᐸᑊᒋᑕᒋᐠ ᒋᑭ ᒪᔑᑫᐎᐣ ᓀᐢᑕ ᑭᒋ ᐸᐦᑭᓯᑫᐎᓇ᙮
ashay ati pitoshinakwan pimatisiwin, social media têkê, êko oma omitêhinanaw ininiwak kaishi tashikêchik. Apachitanowak oho wêmistiko kosowapachikan internet ka ichikatêk, tapwê tati maskosimikan ininiw Pimatisiwin ota ininiwi askihk. pitosh wina wiyêsh, kichi okimawak machi apachitawak êko maka êwi apachitachik kichi mashikêwin nêsta kichi pahkasikêwina.

ᑭᓇᓂᐤ ᒥᓱᐌ ᑲᑐᑕᒪᐠ ᑲᑭᑭᐣ ᒋᑭ ᐸᐢᑕᐦᐅᐗᐠ ᓂᑲᐣ ᑌᑫ, ᑕᓂᓯ ᐊᓄᐡ ᑲᑭᔑᑲᐠ ᒋᑭ ᐱᑐᔑᓇᑾᐠ ᑭᐊᓄᐢᑫ ᐅᑕᐸᓇᐠ ᐌᓴ ᐁᑭ ᓄᓯᓀᐦᐃᒪᐠ ᐅᒪ ᑲᑭ ᐅᑎᓂᒪᐠ ᓇ᙮
kinaniw misowê katotamak kakikin chiki pastahowak nikan têkê, tanisi anosh kakishikak chiki pitoshinakwak kianoskê otapanak wêsa eki nosinêhimak oma kaki otinimak na